قول علی لحارث عجب کم ثم أعجوبة له حملا یا حار همدان من یمت یرنی من مؤمن أو منافق قبلا یعرفنی طرفه و أعرفه بنعته و اسمه و ما عملا و أنت عند الصراط تعرفنی فلا تخف عثرة و لا زللا أسقیک من بارد على ظمإ تخاله فی الحلاوة العسلا أقول للنار حین توقف للعرض دعیه لا تقربی الرجلا دعیه لا تقربیه إن له حبلا بحبل الوصی متصلا
ترجمه
3- اصبغ بن نباته گوید: حارث همدانى با گروهى از شیعه که من هم درمیان آنان بودم بر حضرت امیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب (علیه السلام) وارد شد. حارث افتان و خیزان حرکت مىکرد (یا با تأنّى راه مىرفت) و با عصائى که در دست داشت بر زمین مىکوفت و بیمار نیز بود، و وى را در نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) شخصیّتى بود و مقام و منزلتى داشت، حضرت که او را بدین حال دید رو باو کرد و فرمود: حارث حالت چطور است؟ عرض کرد: اى امیر مؤمنان روزگار بر من چیره گشته و سلامتى را از من ربوده است، و علاوه بر این، نزاعى که اصحاب تو در خانهات با یک دیگر دارند مرا بیشترناراحت ساخته و آتشى در درونم افروخته و مرا بیش از حدّ بىتاب و تحمّل کرده است. حضرت فرمود: نزاع آنها در چیست؟ عرض کرد: در باره تو و در باره آن سه نفرى است که قبل از تو بودهاند (ابو بکر و عمر و عثمان) بعضى از آنان در باره تو بسیار غلوّ و زیاده روى مىکنند، و برخى میانه رو بوده و همراه شما هستند، و پارهاى در حال حیرت و تردید باقى مانده و به شک و دو دلى در افتاده اند، نمى دانند که در باره تو قدم پیش نهند (و صراحتاً از تو طرفدارى کنند) یا آنکه باید قدم عقب گذارده و توقّف کنند (و کار دیگران را حمل بر صحّت نمایند). حضرت فرمود: بس است اى برادر همدانى بدان که بهترین شیعیان من آن دسته و فرقهاى هستند که راه اعتدال و میانه روى اختیار کردهاند، تا آنان که راه غلوّ پیش گرفته به آنان بازگشت نموده، و آن دسته عقب افتاده خود را به ایشان برسانند. حارث گفت: پدرم و مادرم فدایت چه خوب است این کدورتى را که بر دلهاى ما نشسته بزدائى و ما را در این مورد از بینش لازم برخوردار سازى. حضرت فرمود: بس کن، تو مردى هستى که حق بر تو مشتبه شده (و کارهاى چشمگیر افرادى که قبل از من آمده و گرمى بازارشان تو را دچار اضطراب و نوسان نموده است). دین خدا به شخصیّت و موقعیّت افراد شناخته نمىشود، بلکه به علامت و نشانه حق شناخته مىگردد. حق را بشناس، اهلش را خواهى شناخت. اى حارث، حق بهترین گفتار است، و کسى که از آن فاش سخن گوید مجاهد در راه خداست، و من به حق با تو سخن مىگویم، به من گوش فرا ده، و سپس آن امالى شیخ مفید- را به بعضى از دوستان خودت که رأیى محکم و عقلى پسندیده دارند بازگو کن. آگاه باش که من بنده خدا، و برادر رسول خدا، و نخستین کسى هستم که او را تصدیق نمودم، من هنگامى او را تصدیق نمودم که آدم هنوز در بین روان و تن بود، و از این گذشته من نخستین کسى هستم در میان امّت شما که از روى صدق و حقیقت او را تصدیق کردهام، پس مائیم گروه پیشینیان، و مائیم جماعت پسینیان (یعنى ما نخستین گروندگان به پیامبریم و نیز آخرین کسانى هستیم که از وى جدا مىشویم، یا اینکه ما نخستین کسانى هستیم که به دین رونق بخشیدیم و بدان عمل نمودیم، و آخرین کسانى هستیم که دین بدست ما افتد و آن را انتشار خواهیم داد)، و ما خاصّان و خالصان رسول خدائیم اى حارث، و من برادر همدم و وصىّ و ولىّ و راز دار و صاحب اسرار اویم. به من فهم تاب، و فصل خطاب (داورى به حق و سخن مشخصکننده حق از باطل) و علم گذشتهها، و علم سلسله اسباب و مسبّبات قضا و قدر الهى داده شده است، و هزار کلید از خزائن الهى به من سپرده شده که هر کلید از آنها هزار در از مجهولات را مىگشاید، و هر درى به هزار در از عهد و پیمانها منتهى مىگردد. و از تمام اینها گذشته بعنوان فضّل و بخشش به شب قدر تأیید و برگزیده گشتم و بدان مدد یافتم، و این مقام تا آن زمان که شب و روز در گردش است براى من و آن عدّه از فرزندانم که حافظ و امین اسرار الهى هستند باقى است تا اینکه خدا وارث زمین و موجودات روى آن گردد (و حکومت و قدرت ظاهرى از آن خدا و اولیاء او گردد). حارثا! تو را بشارت مىدهم که در هنگام مرگ و عبور از پل دوزخ و کنار امالى شیخ مفید- حوض کوثر و در وقت مقاسمه مرا بازخواهى شناخت. حارث گفت: مولایم مقاسمه کدام است؟ فرمود: قسمت نمودن آتش دوزخ است که آن را بطور صحیح تقسیم مىکنم، مىگویم: آتش! این مرد دوست و پیرو من است او را واگذار، و این مرد دشمن من است او را بگیر. اصبغ گوید: سپس امیر المؤمنین (ع) دست حارث را گرفت و فرمود:
حارث! روزى من از آزار و حسد قریش و منافقین بخودم به رسول خدا شکوه کردم، رسول خدا (ص) دستم را در دست خود گرفت چنانچه من دست تو را گرفتهام و فرمود: چون روز قیامت شود من دست به ریسمان و دستاویز عصمت پروردگار صاحب عرش زنم، و تو اى على دست به دامان من خواهى زد، و اولاد تو دست به دامان تو مىزنند، و شیعیان شما دست به دامان شما مىزنند، اکنون بگو ببینم در آن حال فکر مىکنى که خدا با پیغمبرش چه خواهد کرد؟ و پیامبرش با وصىّ خود چه مىکند؟ حارثا! آنچه گفتم بپذیر که اندکى است از بسیار (و نمونهاى است از خروار)، آرى تو با کسى محشورى که دوستش مىدارى، و براى توست تمام اعمالى که خود کسب کردهاى- و این مطلب را سه بار تکرار فرمود-.در این هنگام حارث از جاى خود برخاست و در حالى که عباى خود را بروى زمین مىکشید مىگفت: از این پس دیگر باک ندارم که مرگ بسوى من آید یا من به سوى مرگ بروم.
جمیل بن صالح که از راویان این حدیث است گوید: سیّداسماعیل حمیرى (شاعر اهل بیت) مضمون این خبر را براى من چنین به شعر در آورد:
گفتار على (علیه السلام) به حارث همدانى بسى شگفت انگیز است، و حارث چه شگفتیها از آن گفتار بر گرفته و با خود بهمراه برد.
اى حارث همدانى هر کس چه مؤمن و چه منافق پیش از مرگ مرا در مقابل و روبرو خواهد دید.
او مرا با دیدگان خود مىبیند، و من او را با تمام صفات و نام و نشان و کردار و عملش مىشناسم.
و تو اى حارث در کنار پل دوزخ مرا خواهى دید و خواهى شناخت، بنا بر این از لغزش و افتادن از روى پل در میان دوزخ بیم مدار.
من در آن حال که تو در نهایت تشنگى و فرط عطش هستى از آبهاى سرد و خوشگوار سیرابت مىکنم که از فرط شیرینى پندارى که عسل است.
در هنگامى که درمقام عرض و حساب تو را متوقّف سازند، به آتش گویم: او را رها کن و به این مرد نزدیک نشو.
او را رها کن و ابداً گرد ساحت او مگرد و به وى نزدیک نشو، که او به ریسمانى چنگ زده که به ریسمان ولایت وصىّ رسول خدا متّصل است.
